Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Tüze, toplum zarfında insanoğluın bihakkın ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Türe kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene atmak, içtimai hayatın gerçekleşmesini kurmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle harbi kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum zarfında insanoğluın seçenek ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte ahbaplık, insanoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-huy ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten ufuklerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini kurmak için konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların bütünüdür. Henüz yaygın bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş içtimai yaşlakin düzenidir. Tüze Kelime Medlulı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazı” kelimesinin çoğcelil “ilenme’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Yol Medlulı Tüze dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım bünyelamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Makul bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri laf kayran kısmına Özel Tüze, kişiler ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun temellıca ast dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ayar hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla emsal nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze kayranında yapmış oldurım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve kazanç cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun kapatma; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları gibi bambaşka ahbaplık dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut politik ufukleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş zarfında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun uygulama amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile toplum zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın bünyesından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni hayatın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın tabii bünyesına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına mutabık çıkmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de bağlıdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile mukannen bir kodifikasyon şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanımıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında kişisel bir özelliği deyimler. şahıs her mevsim haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tevdi etmek uğrunda sabah akşam ve değnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak nosyonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık kayranında hukuki ayar olarak söylenti konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekermiş kurallar yekpareü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve sarf etmek durumunda bulunmuş olduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Tüze bir toplum düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu mevcut düzeni saklamak, gerekse onu değnöbettirmeyi meşrulaştırmak yürekin her mevsim adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına mutabık olup olmadığı açısından bir ayar ve kıymetlendirme ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi alınlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşlakin uyacak, hem de bu içtimai hayatın barış zarfında sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.